kutubhona

ожизлигини билганларидан кейингина бошқа каффоратга буюрдилар. Демак каффоратларга оид бу ҳукмларнинг барчасида каффорат тўловчига қул озод қилишни лозим қилиб қўйяпти.

Ислом бу билангина кифояланмади, балки қулнинг ўзига ҳам ўзини озод қилишга ҳаракат қилиши йўлини қилиб берди. Шунингдек эгасига ҳам қулнинг нархини чиқариб оладиган бадал йўлни белгилаб берди. Буни мукотаба баҳсида ўрганилади. Ислом шунга тарғиб қилди ва Аллоҳ Қуръонда шунга буюрди. Аллоҳ Таоло деди:

وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ

«(Эй мўминлар) қўл остингиздаги қуллардан битим тузишни истайдиган кишилар бўлса, у ҳолда агар сизлар уларда яхшиликни билсангизлар, улар билан битим тузинглар ва уларга Аллоҳнинг сизларга ато этган молидан ато этинглар!» [Нур 33]

Хўжайин қулига: Фалон муддатда фалон маблағ олиб келсанг озодсан, деб мукотаба тузса қулини ишлаб топиб келиши учун эркин қўйиб юбориши вожиб бўлади. Токи қул мукотаба бўйича келишилган маблағни топиб келсин. Агар топиб келса хўжайини уни озод қилиши вожиб бўлади. Хўжайини бу мукотабадан қайтиши дуруст бўлмайди. Фақиҳлар мукотабага «мамлук (мулк бўлган қул)ни дарҳол озод қилиш, охир оқибат унинг бўйнини қулликдан озод қилиш» деб таъриф берганлар. Агар мукотаба тўғри бўлса қул хўжайинининг қўлидан чиқади ва қачон бадални тўласа хўжайинининг мулкидан чиқади.
Бу ҳукмларнинг ҳаммаси қулларни озод қилишга оид бўлиб, уларда ундаш ва тарғиб қилиш йўли тутилгани ҳамда шахс бу ҳукмларни Аллоҳдан тақво ундови билан амалга оширмаса давлат куч билан амалга оширадиган ҳукмларни қонун қилиб қўйиш йўли тутилгани кузатилади. Уларнинг барчаси қул эгаларида қулларни озод қилиш ҳақида фикр юритиш ва ҳаракат қилишни вужудга келтиришга олиб келадиган ҳукмлардир. Бу ҳукмлар қулларнинг ўзларида ҳам ўзларини қулликдан озод қилишга ҳаракат қилиш тўғрисида фикрлаш ва шунга ҳаракат қилишни вужудга келтиришга олиб келади. Бу эса жамиятда қулликни тугатиш сари етаклайди.

4 – Ислом озод қилишга тарғиб қилиш ва озод қилишга мажбурлайдиган ҳукмларни вужудга келтириш билангина кифояланмади, балки мусулмонларнинг байтул молида